Księżyc w mitach i kulturze
Z okazju grudniowej pełni Księżyca, która wypada dzisiaj, warto pamiętać, że nasza kultura jest obudowana zwrotami, zwyczajami i symboliką Luny. Grudniowa pełnia zwana jest w niektórych Księżycem Długiej Nocy, Dębowym Księżycem, Księżycem Wielkiego Mrozu, Zimnym Księżycem, Księżycem Trzaskających Drzew, co oddaje klimat pory roku, w której pojawia się na niebie.
Księżyc w mitach i kulturze
Co noc na niebie pojawia się znana wszystkim sylwetka Księżyca. Od czasu do czasu widzimy go wychylającego się zza domu na przeciwko. Podczas wakacji udaje się nam podpatrzeć go z bliska, wydaje się nam wtedy ogromny i tajemniczy. Pokryty jest misterną siatką cieni i dziur, jak to nam Ziemianom się wydaje. Wyobrażamy sobie, że jest na nim wiele kraterów, gór i nie zdobytych kanionów. Dzieci bawią się, szukając na Księżycu rysów ludzkiej twarzy, a na wielu rysunkach Księżyc przedstawiamy jako wielkie oko łypiące na nas nieba.
Światło Księżyca nie jest tak intensywne, jak słoneczne promienie, dlatego nasi przodkowie uważali, że księżycowa poświata jest związana ze snem, magią i nocnymi demonami. Z jednej strony bowiem oświetla drogę nocnym wędrowcom, z drugiej jednak tworzy światło, które jest półprzezroczyste, które nie daje spokoju lunatykom, zamienia ludzi w wilkołaki i sprzyja wampirom.
W większości języków Księżyc jest rodzaju żeńskiego, ponieważ związany jest z pierwiastkiem żeńskim w naturze, jako dopełnienie Słońca, symbolizującego pierwiastek męski. Dlatego mamy: la luna (włoski, hiszpański), the moon (angielski), la lune (francuski), eta luna (rosyjski w transliteracji), die Sonne (niemiecki). W Polsce dawniej na Księżyc mówiono Miesiąc, nawiązując do jego funkcji odmierzania czasu.
Obserwacja zmieniających się form Księżyca prawdopodobnie była wzorcem dla kształtów wszystkich instrumentów muzycznych w starożytności. Naukowcy wskazują również podobieństwa liter alfabetu hebrajskiego i arabskiego do faz Księżyca.
Księżyc sprzyjał zakochanym, dawał natchnienie poetom, wywoływał sny i marzenia senne, sprowadzał choroby i pomieszanie zmysłów. Księżyc ma duże znaczenie symboliczne i rytualne w magii i czarach.
Współcześnie mało przejmujemy się wpływem Księżyca na życie Ziemi i nasze własne. Jednak cykl nowiów i pełni istnieje nadal w świadomości naszej kultury.
Na nowiu Księżyc znika (umiera) na trzy dni, aby ponownie przybierać kształty i zmierzać do pełni. Żyjąc zgodnie z rytmem Księżyca dopasowujemy się do naturalnych rytmów przyrody i zdobywamy potężnego sprzymierzeńca.
Księżyc nad horyzontem, źródło: nasa.gov
Odmierzanie czasu
Księżyc jest uważany za symbol tajnych, ukrytych stron Natury. Ma ogromny wpływ na życie Ziemi. Rządzi fazami przyrody: przypływami i odpływami morza oraz cyklami biologicznymi człowieka. Jego cykl jest podobny do cyklu menstruacyjnego, dlatego Księżyc jest ściśle związany z kobietami. Służył kiedyś ludziom do ustalania czasu i przepowiadania pogody. Najpierw ludzie posługiwali się kalendarzem księżycowym, czyli mierzyli tydzień od jednej fazy Księżyca do drugiej (np. od nowiu do pierwszej kwadry, od pierwszej kwadry do pełni itd.). Wczesne kalendarze Chaldejczyków, Babilończyków, mieszkańców Mezopotamii, Celtów, Greków, Rzymian, były oparte o fazy Księżyca.
Egipcjanie na początku rozwoju swojej cywilizacji używali kalendarza księżycowego, a hieroglif oznaczający miesiąc wygląda jak sierp Księżyca.
Żydzi i Muzułmanie do dziś odmierzają czas według cykli Księżyca. Chińczycy używają dwóch kalendarzy – księżycowego (do wróżb) i słonecznego (do upraw), a początek roku chińskiego jest ruchomy – wypada on w dzień nowiu w znaku Wodnika (w styczniu lub w lutym). Wczesny kalendarz hinduski opierał się na fazach Księżyca, a do dziś potocznie mówi się tam o dwudziestu ośmiu stacjach księżycowych.
Pewne święta w wielkich religiach świata do dziś są ustanawiane według kalendarza księżycowego: chrześcijańska Wielkanoc (niedziela po pierwszej pełni Księżyca po przesileniu wiosennym) i Zielone Świątki, islamski Ramadan i chiński Nowy Rok.
Indianie również łączą kalendarz księżycowy ze słonecznym, a o wadze tego pierwszego świadczy fakt, że każda pełnia w danym miesiącu ma swoją nazwę. W zależności od plemienia, nazwy pełni brzmią:
Styczeń: Wilczy Księżyc, Lodowy Księżyc, Księżyc Zabawy, Stary Księżyc, Zimowy Księżyc, Księżyc Yule, Cichy Księżyc, Zimny Księżyc, Księżyc Małej Zimy.
Luty: Śnieżny Księżyc, Księżyc Czarnego Niedźwiedzia, Starszy Księżyc, Głodny Księżyc, Księżyc Trapera, Burzliwy Księżyc, Dziki Księżyc, Rogaty Księżyc, Czerwony i Oczyszczający Księżyc, Przyspieszający Księżyc, Księżyc Wielkiej Zimy.
Marzec: Księżyc Kruka, Księżyc Wielkich Chmur, Robaczywy Księżyc, Zaskorupiały Księżyc, Księżyc Sokołów Drzew, Czysty Księżyc, Księżyc Roślinnego Soku, Księżyc Śmierci, Nasienny Księżyc, Księżyc Oracza, Księżyc Śnieżnej Ślepoty.
Kwiecień: Księżyc Nasiona, Księżyc Wielkiego Wiatru, Różowy Księżyc, Księżyc Kiełkujących Traw, Ryby Księżyc, Księżyc Jajek, Księżyc Sadzonek, Księżyc Pączkujących Drzew.
Maj: Mleczny Księżyc, Króliczy Księżyc, Kwiatowy Księżyc, Kukurydziany Księżyc, Wesoły Księżyc, Jasny Księżyc, Księżyc Powracających Żab, Księżyc Lniejących Kucyków.
Czerwiec: Miodowy Księżyc, Różany Księżyc, Truskawkowy Księżyc, Gorący Księżyc, Księżyc Sadzenia, Koński Księżyc, Księżyc Silnego Słońca.
Lipiec: Księżyc Grzmotu, Jeleni Księżyc, Letni Księżyc, Sienny Księżyc, Miodowy Księżyc, Piołunowy Księżyc, Błogosławiony Księżyc, Księżyc Ugoru, Księżyc Żądań.
Sierpień: Kukurydziany Księżyc, Księżyc Drwala, Czerwony Księżyc, Księżyc Jesiotra, Psi Księżyc, Księżyc Drwala, Księżyc Błyskawic, Jęczmienny Księżyc, Księżyc Czerniejących Jagód.
Wrzesień: Księżyc Żniw, Księżyc Owoców, Księżyc Pajęczyny, Księżyc Wysychającej Trawy, Winny Księżyc, Śpiewający Księżyc.
Październik: Księżyc Myśliwego, Krwawy Księżyc, Księżyc Spichlerzowy, Księżyc Opadających Liści, Księżyc Zmieniającej się Pory.
Listopad: Księżyc Bobra, Bezimienny Księżyc, Księżyc Początku, Mroźny Księżyc, Drzewny Księżyc, Ciemny Księżyc, Mglisty Księżyc, Księżyc Burz, Księżyc Zrzuconych Rogów Jelenich.
Grudzień: Księżyc Długiej Nocy, Dębowy Księżyc, Księżyc Wielkiego Mrozu, Zimny Księżyc, Księżyc Trzaskających Drzew.
Bóstwa księżycowe
Księżyc jako obiekt na niebie najbliższy Ziemi od wieków fascynował i przyciągał uwagę ludzi. Powstało na jego temat wiele legend i opowieści niesamowitych. W każdej mitologii istniało bóstwo, które związane było z Księżycem i jego mocami. Przeważnie były to bóstwa kobiece, zdarzały się jednak i męscy bogowie księżycowi.
Bóstwa księżycowe przeważnie występują w trzech postaciach lub mają trzy różne atrybuty. Trójka jest związana z Księżycem, ponieważ odzwierciedla ona trzy jego fazy: nów, pełnię i kwadry. Każde bóstwo jest więc ściśle związane z inną fazą Księżyca. Wszystkie boginie Księżyca są różnymi postaciami jednej bogini Księżycowej.
Nów, który symbolizuje początek i schyłek życia, a nawet śmierć i związany jest z ciemnymi siłami natury (niektórzy nawet uważają, że związany jest z czarną magią), ma godne siebie boginie: grecką Hekate,
Kwadry, które oznaczają zmianę i przejście z jednego stanu lub świata w drugi, jak również symbolizują świeżość i dziewictwo, są reprezentowane w mitologii przez boginie – dziewice Persefonę, Artemidę (Dianę), chrześcijańską Marię.
Pełnia Księżyca, która symbolizuje spełnienie, ciąże, owoce i kulminację wszelkich działań, związana jest z boginią Przyrody Demeter, dawczynią życia.
Inne popularne boginie związane z Księżycem: Pani Bestii (Lady of the beasts), Kybele, Kirke, Hera, Izyda, Lilith, Bastet, Hathor, Isztar, Selene, Io, Nut, Fortuna, Anaitis, Astarte, Wenus, Innana.
Zwierzęta przypisywane kultowi Księżyca, to te, które okresowo pojawiają się i znikają lub są rogate (róg jako sierp Księżyca). Najważniejsze z nich to:
zając, ponieważ jest aktywny w nocy, a odpoczywa w dzień,
niedźwiedź, ponieważ znika na całą zimę, aby spać,
płazy, zmieniają skórę, formę,
ślimak, ponieważ nieustannie wysuwa się ze swojej muszli i w niej znika.
Mityczne funkcje Księżyca
Tarcza Księżyca jest dla ludzi jednocześnie blisko (wisi nad naszymi głowami na wyciągnięcie ręki), a jednak daleko – nie można na Księżyc dojść na własnych nogach. Stąd powstało wiele wyobrażeń i krain, które były umieszczane na powierzchni Księżyca.
Jako że Księżyc znika na trzy dni w miesiącu podczas nowiu, kojarzono go ze śmiercią (człowiek po śmierci staje się niewidzialnym duchem) i umiejscawiano na Księżycu krainy, do których udają się umarli. W jednych kulturach uważano, że Księżyc jest tylko przystankiem w drodze do miejsca wiecznego spoczynku (tradycja irańska, w starożytnej Grecji Pola Elizejskie) lub miejscem, w którym dusze umarłych czekają na kolejne wcielenie (hinduskie „Upaniszady”).
W innych kulturach uważano, że na Księżycu jest wszystko to, gdzie ponoć jest przechowywane wszystko, co zmarnowano na Ziemi. Limbus to legendarna kraina księżycowa, gdzie trafia stracony czas, roztrwonione bogactwa, niedotrzymane przyrzeczenia, nie wysłuchane modlitwy, nieudane próby, łzy przelane na darmo, nie spełnione marzenia czy też próżne chęci.
Księżyc w niektórych legendach i mitologiach jest miejscem granicznym: nie należy ani do świata ludzi, ani do świata bogów. Kiedyś wierzono, że przebywają na nim istoty, które przechodziły przemianę i czekały na przejście do Innego Świata. Na Księżyc w ten sposób zostawali wysłani ludzie, którzy przekroczyli tabu, prawa boskie, np. ci, którzy złamali chrześcijański zakaz pracy w dzień święty, w niedzielę. Jan Twardowski, który chciał przedłużyć sobie życie oszukując Boga i zawierając pakt z diabłem. Takich sprytnych czarowników jest na zesłaniu na Księżycu więcej.
Tagi: astrologia, horoskop, Izabela Podlaska, Księżyc
