Astrologia i tarot
Karty tarota przez stulecia podlegały nieustannej modyfikacji i transformacji. Kolejni twórcy dodawali nowe symbole, inspirowali się kolejnymi doktrynami ezoterycznymi i używali tarota do praktyk magicznych. Najwięcej zapożyczeń i znaczeń pochodzi z astrologii. Warto prześledzić wpływ nauki o planetach na symbolikę i strukturę tarota od jego powstania do współczesności. Czy astrologia to tylko starsza siostra kart tarota czy jest w ich relacji coś więcej?
Astrologia i narodziny kart tarota
Kiedy we wczesnym renesansie z kart do gry powstawała i wyodrębniała się grupa kart zwana później kartami tarota, astrologia królowała na książęcych i królewskich dworach Europy. Docierała też pod strzechy w postaci rocznych kalendarzy. Astrologia była jednym z narzędzi do opisu świata i razem z medycyną, astronomią, fizyką i innymi dziedzinami nauki pozwalała ludziom uzyskać cenne do życia i przeżycia informacje. Dzięki horoskopom czyli mapom nieba wyrysowanym na moment urodzenia jakiejś osoby lub wystąpienia jakiegoś zjawiska, astrologowie sporządzali szczegółowe charakterystyki i prognozy. Potrzebne do tego dane to dzień, miesiąc, rok, godzina i miejsce urodzenia lub zdarzenia. Były to przede wszystkim opis charakteru i predyspozycji władcy, sojuszników, nowo narodzonych dzieci, kandydatów na małżonków i osób z otoczenia króla lub księcia. Astrologowie w renesansie sporządzali również szczegółowe prognozy osobiste, dzięki którym można było przewidzieć okresy powodzenia i klęski, korzystne i trudne lata.
Opinie astrologów odgrywały decydujące znaczenie podczas kojarzenia dworskich małżeństw. Nie tylko robiono charakterystykę przyszłej pary za pomocą porównywania horoskopów ewentualnych partnerów, ale wyznaczano też korzystne daty ślubów, a nawet nocy poślubnej! Przekonanie o wpływie planet i gwiazd na życie człowieka było powszechna i nikt go nie kwestionował aż do XVIII wieku.
Astrologowie udzielali porad politycznych i podczas konfliktów zbrojnych. Kluczową rolę odgrywała nauka o planetach w medycynie. Za pomocą astrologii wyznaczano dni krytyczne podczas choroby, sporządzano elekcje (specjalne horoskopy wykonania ważnej czynności lub początku wydarzenia) podawania leków, horoskopy choroby (na moment zbadania pacjenta lub kiedy zmogła go choroba), a także diagnozowano stan pacjenta według teorii humorów. Każdy lekarz w renesansie musiał znać astrologię.
Cristofo de Predis, De Sphaera, Mediolan 1470, Mars i jego dzieci
Astrologia była również stosowana na użytek osobisty. Tworzono dedykowane talizmany na podstawie urodzeniowych horoskopów, odprawiano magiczne zaklęcia o wyznaczonej przez astrologa porze. Wznoszono budowle lub dekorowano wnętrza specjalnymi wizerunkami planet, aby przyciągnąć powodzenie. Jednym słowem astrologia funkcjonowała również jako system pomagający uniknąć złego losu i zyskać przychylność planet. W rocznych kalendarzach, bardzo popularnych po wynalezieniu druku (w połowie XV wieku), podawano nie tylko pozycję Słońca i Księżyca w znaku na dany dzień. Drukowano również aspekty planet, dodawano informacje o nowiach, pełniach i zaćmieniach. Nawet zwykli ludzie, którzy umieli pisać i czytać, szukali astrologicznych informacji, aby wykorzystać je w życiu rodzinnym, medycynie, rolnictwie i ogrodnictwie. Najlepiej można się o tym przekonać czytając sztuki Williama Szekspira, który tworzył na przełomie XVI i XVII wieku. Jest w nich wiele odniesień nie tylko do planet, humorów czy znaków zodiaku, ale i do ruchu planet czy specjalistycznych zjawisk astronomicznych (retrogradacji, zaćmień, faz księżyca itp.). Ta wiedza była powszechna i obecna w języku, zrozumiała dla każdego i wyjaśniająca w skrócie zjawiska, charakter osoby czy wydarzenia (więcej o tym można przeczytać w książce Priscilli Costello Shakespeare and the Stars The Hidden Astrological Keys to Understanding the Worlds Greatest Playwright , Ibis Press 2016).
Nie dziwi więc obecność symboli astrologicznych, znaków zodiaku, konstelacji, planet i ich mitologicznych wyobrażeń na ścianach katedr i świątyń, w modlitewnikach, ilustracjach w kalendarzach, na freskach i mozaikach. I na kartach najstarszych zachowanych tarota, które przetrwały do naszych czasów. Ludzie nie tylko oczekiwali od astrologa przepowiedni, ale i charakterystyki swojej osoby i miejsca w społeczeństwie. Na początku czternastego wieku zaczęto umieszczać w poradnikach, kalendarzach, pismach specjalistycznych serie wizerunków planet i ich „dzieci”. Dzieci Planet stanowiły zestaw siedmiu rysunków (lub ich wielokrotność, jeśli jedna planeta miała kilka ilustracji). Każdy z nich przedstawiał jedną z siedmiu planet jako postać ludzką, z atrybutem planety (np. Mars trzymał Miecz, Saturn kosę lub klepsydrę itp.), która unosiła się w górnej części rysunku na obłoku lub w kręgu na tle nieba. Towarzyszyły jej również zwierzęta odpowiadające znakom zodiaku, którym dana planeta włada (np. Mars miał obok siebie skorpiona i barana, bo włada znakami zodiaku mającymi nazwę od tych zwierząt). Na dole były narysowane grupy społeczne i zawody odpowiadające tym planetom oraz ludzie wyglądający i zachowujący się zgodnie z cechami danej planety (np. Wenus to kobiety, Saturn starcy itp.).
W astrologicznym systemie powstałym w Europie mamy cztery grupy obiektów i symboli:
1) siedem planet: Saturn, Jowisz, Mars, Słońce, Wenus, Merkury, Księżyc (nowe planety Uran, Neptun i Pluton dołączył do systemu w miarę ich odkryć od końca XVIII wieku),
2) dwanaście znaków zodiaku (Baran, Byk, Bliźnięta, Rak, Lew, Panna, Waga, Skorpion, Strzelec, Koziorożec, Wodnik, Ryby), które są pogrupowane według czterech żywiołów (ogień, ziemia, powietrze, woda) i trzech jakości (kardynalna, stała, zmienna); zodiak to pas na niebie, na którego tle przez cały kalendarzowy rok wędruje Słońce, przechodząc co miesiąc od jednego znaku do drugiego,
3) dwanaście domów horoskopu, wyznaczonych na podstawie dziennego obrotu ziemi wokół własnej osi,
4) aspekty planet (relacje między planetami wynikające z ich odległości kątowej na zodiaku i położenia w określonych znakach): koniunkcja, sekstyl, kwadratura, trygon, opozycja.
Na kartach tarota od jego pojawienia się w XV wieku do współczesności pojawiają się te grupy astrologicznych symboli. Jednak w renesansie czyli na początku historii tarota były to tylko planety i znaki zodiaku.
Planety na najstarszych kartach tarota
W najstarszej zachowanej prawie w całości talii Visconti-Sforzów aż trzy karty poświęcone są planetom: Gwiazda, Księżyc i Słońce. Powstała w połowie XV wieku talia, której trzy wersje zachowały się do naszych czasów, została zamówiona przez kolejnych władców Mediolanu na weselny prezent dla swoich dzieci. Najstarsza wersja powstała prawdopodobnie na zamówienie Filipa Marii Visconti z okazji ślubu jego córki Bianki z Francesco Sforzą. Filip kierował się zarówno w życiu prywatnym, jak i w kierowaniu księstwem radami astrologów. Dlatego obecność trzech kart w tarocie bezpośrednio nawiązujących do jego astrologicznej pasji powinno zwrócić naszą uwagę. Co ciekawe, te trzy karty pojawiają się również w tarotach marsylskich i do dziś stanowią kanon wielkich arkanów. 
Karty Gwiazda i Księżyc, Tarot Visconti-Sforza
Karta Gwiazda Tarocie Visconti-Sforza przedstawia kobietę, która trzyma w lewej ręce gwiazdę. Ubrana jest w długą niebieską suknię do kostek i ma buty, co jest wyrazem zamożności i wyższego statusu. Na ramiona narzucony ma czerwony płaszcz z zieloną podszewką, ozdobiony gwiazdkami. Niektórzy badacze tarota widzą w niej uosobienie astrologii czyli nauki o wpływie gwiazd i planet na świat i ludzi. Podobny płaszcz nosi alegoria astrologii w Tarocie Mantegni, a na karcie unosi się kula wypełniona gwiazdami (obrazująca niebiańską sferę gwiazd stałych).
Karta Księżyc Tarocie Visconti-Sforza pokazuje kobietę, podobną do tej na karcie Gwiazda, ale ubraną w czerwoną sukienkę z niebieskimi rękawami i bosą. W prawym ręku trzyma sierp księżyca, a w lewej końcówki sznura, którym jest przepasana w talii. Są to skojarzenia z Marią Dziewicą, która często przedstawiana była z gołymi stopami i której atrybutem był Księżyc. Księżyc w astrologii patronuje kobietom, ale i codziennym sprawom oraz całej przyrodzie.
Karta Słońce Tarocie Visconti-Sforza odróżnia się od reszty kart, bo nie przedstawia dorosłej postaci. Widzimy na niej putto czyli znany w sztuce renesansu motyw dekoracyjny w postaci małego nagiego chłopca - aniołka, nawiązującego do mitologicznego Erosa. Chłopiec dryfuje na chmurze, stoi na niej prawą nogą i trzyma obiema rękami nad głową ciemno czerwoną twarz słońca. W dole są pagórki i zielona przyroda. W szarfie, która okala ramiona chłopca i przechodzi mu między nogami, tworzy powiewającą literę „C”, niektórzy dopatrują się odniesienia do Chrystusa, który często był przedstawiany jako Słońce. Dryfująca na chmurze postać ma podkreślić boski wymiar tej karty. Ale to oczywiście jedna z wielu możliwych interpretacji. Słońce w astrologii jest głównym elementem horoskopu. Symbolizuje też zmiany pór roku. 
Karta Słońce, Tarot Visconti-Sforza
Gwiazda, Księżyc i Słońce obrazują w tarocie obiekty, które obserwujemy na nocnym i dziennym niebie. Wędrówka Księżyca i Słońca przez kolejne znaki zodiaku w ciągu miesiąca (Księżyc) i roku (Słońce) wyznaczało upływ czasu i cykliczne narodziny, umieranie i odradzanie się przyrody. Dlatego te karty jako obiekty symbolizujące cykliczność i stałość świata i ludzkiego życia pozostały w tarotach marsylskich, które przez kolejne stulecia wyznaczały kierunki rozwoju poszczególnych kart.
Konstelacje i magia astralna w Tarocie Sola Busca
Na naszą uwagę zasługuje też jedna z pierwszych drukowanych talii, która w całości zachowała się do naszych czasów, wyjątkowy i oryginalny Tarot Sola Busca. Odbiega on wyraźnie od innych tarotów powstałych w tym czasie, choć zawiera standardowe 78 kart. Na niewielu kartach widzimy planety, ale niektóre odnoszą się do konkretnych skupisk gwiazd. Talia ma tajemnicze przesłanie i historycy do dziś próbują złamać kod do jej interpretacji. Jest w niej wiele tropów alchemicznych, odniesienia do starożytnego Rzymu, a także filozoficzne, literackie i astrologiczne wskazówki, które trudno rozszyfrować. Od połowy XV wieku wzrastało zainteresowanie magią, w tym planetarną, i ślady tego widać również na niektórych kartach Tarota Sola Busca (między innymi w pismach Pico della Mirandoli i Korneliusza Agryppy). O tej talii napiszę więcej w kolejnych numerach „Tarocisty”. Warto jednak zwrócić uwagę na karty, które bezpośrednio odnoszą się do astrologii. Są to karty:
VII Deo Tauro – karta nawiązuje nazwą do konstelacji Byka, XII Carbone, przedstawiający sierp księżyca na niebie, XIII Catone, na którym znajdują się na górze gwiazda z promieniami - kroplami schodzącymi w dół, a da dole w rogu odcięta głowa nawiązująca do konstelacji Perseusza, XVI Olivio – na karcie narysowane jest zaćmienie Słońca, Król Mieczy i XXI Nabuhadonozor – na obu umieszczony jest glob przepasany wstęgami ekliptyki i Drogi Mlecznej, Czwórka Denarów – kobieta uosabiająca Księżyc. Co ciekawe, ilustracje małych arkanów, które pojawiają się w tej talii (jako pierwsze w historii tarota) zainspirowały na początku XX wieku Pamelę Colman Smith do narysowania niektórych małych arkanów w popularnej do dziś talii Tarot Rider-Waite-Smith.
Karty tarota jako domy horoskopu
Do naszych czasów przetrwał intrygujący drzeworyt Erharda Schöna, który został dodany jako ilustracja do horoskopu urodzeniowego Leonharda Reymanna, opublikowanego w 1515 roku. Ilustrację przedrukowano w 1926 roku w książce Heinza Artura Strausa Der astrologische Gedanke in der deutschen Vergangenheit. Od tego czasu badacze tarota badają ją pod kątem przenikania się horoskopów i kart tarota już na początku ich powstania. Rycinę opublikował i omówił Carl Gustaw Jung w swoim symbolice mandali (wydanym po polsku w tomie Psychologia i alchemia), stąd jej duża popularność współcześnie. 
Karty tarota jako domy horoskopu urodzeniowego, ilustracja do horoskopu urodzeniowego Leonharda Reymanna, opublikowanego w 1515 roku, Erhard Shön
Rycina przedstawia schemat horoskopu urodzeniowego z podziałem na dwanaście domów, które zilustrowane są scenkami rodzajowymi. W środku koła jest siedem planet. I znaki zodiaku. Niektóre scenki przypisane do domów horoskopu są uderzająco podobne do kart tarota, szczególnie do tarotow marsylskich, które w tym czasie stawały się coraz popularniejszą rozrywką w całej Europie (głównie we Francji i Niemczech). Może połączenie tarota z domami horoskopowymi stanowiło nowy rodzaj gry i rozkładania kart? A może symbolika domów zodiakalnych wpłynęła na twórców tarota? Trudno to jednoznacznie stwierdzić. Drzeworyt Shöna daje jednak do myślenia nad wzajemnym wpływem tarota i astrologii we wczesnym okresie formowania się tarotowego kanonu.
Na tej rycinie karty tarota wpisane w domy horoskopu rozpoznawalne są moim zdaniem na aż siedmiu obrazkach drzeworytu Schöna, w domach V, VII, VIII, IX, X, XI i XII. A nawet można by naciągnąć więcej podobieństw, ale zostańmy przy tym, co jednoznacznie kojarzy się z tarotem. Dom piąty zilustrowany jest postaciami dwojga dzieci, które się razem bawią, prawie identyczne jak te z arkanu XIX Słońce w tarotach marsylskich. Ciekawe, że piąty dom horoskopu przypisywany jest w niektórych astrologicznych tradycjach Słońcu i znakowi Lwa, który oznacza zabawę i kreatywność. Tradycyjnie jest to dom dzieci i ciąży. Dom siódmy przedstawia scenkę z karty VI Kochankowie, na której para bierze ślub. Dom ten astrologicznie przypisany jest Wadze i Wenus, oznacza zaś umowy, relacje z ludźmi i małżeństwo. W domu ósmym widzimy kostuchę z kosą, która jest prawie dokładnie taka sama jak na karcie XIII Śmierć w tarotach marsylskich. Dom ósmy symbolizuje zagrożenia życia i spadki i powiązany jest ze znakiem Skorpiona i niebezpiecznym Marsem. Dom dziewiąty jest zilustrowany scenką jak z arkanu V, bo widzimy papieża w otoczeniu biskupa i klęczących wiernych. Dom dziewiąty w astrologii symbolizuje wiarę, religię, kościoły i księży i związany jest ze znakiem Strzelca i planetą Jowisz. Dom dziesiąty przedstawia cesarza siedzącego na tronie z berłem i jabłkiem, tak jak na karcie IV Cesarz w tarotach marsylskich. Dom dziesiąty związany jest z władzą, królem, cesarzem, ale i karierą i pozycja społeczną. Przypisany jest do niego znak Koziorożca i planeta Saturn, która nim włada. Ostatni dom łudząco przypominający karty tarota do dom jedenasty, który przedstawia koło fortuny. Astrologicznie ten obszar horoskopu przypisany jest znakowi Wodnika i planecie Saturn.
Czy rycina Shöna jest kreatywną jednorazową ilustracją i grą skojarzeń autora, czy przedstawia coś, co było dla wszystkich w XVI wieku oczywiste? Moim zdaniem zdecydowanie to drugie, choć trudno to udowodnić na większej liczbie przykładów, bo ich nie mamy. Jednak to pierwsze takie zestawienie, jakie znamy w historii astrologii i tarota, kiedy obie te dziedziny splatają się ze sobą. Może jest to świadectwo jednego z pierwszych rozkładów tarota, początkowo służący do gry, wzorowany właśnie na dwunastych domach astrologicznych? Kilkaset lat później w XVIII wieku we Francji tarociści odważniej sięgną do zasobów astrologów i na wzór astrologicznych technik prognostycznych stworzą tarota wróżebnego.
Początki tarota ezoterycznego
W drugiej połowie XVIII wieku nastąpił przełom w podejściu do kart tarota. Z karcianej gry i zabawy zostały poddana ezoterycznej obróbce i powoli zaczęły być przypisywane talii i poszczególnym kartom głębsze znaczenia. Wkrótce tarot miał się stać kluczem do ezoterycznych praktyk, syntezą wszystkich okultystycznych dziedzin i narzędziem do poznawania przyszłości i zrozumienia swojego przeznaczenia. A przynajmniej próby w tym kierunku zaczęli podejmować najpierw badacze, a potem praktycy tarota.
Rok 1781 był przełomowy dla tarota. Antoine Court de Gébelin (25.01.1725 – 10.05.1784) wydał ósmy tom swojej encyklopedii Le Monde Primitif, a w nim esej o tarocie swojego autorstwa. Zgodnie z osiemnastowieczną oświeceniową modą na wyjaśnienie i katalogowanie wszystkiego, de Gébelin podjął się opisania historii tarota i wywiódł jego pochodzenie z Egiptu, skąd przez Rzym dostał się do Avignonu i Francji. Wyjaśnił też, że tarot to inaczej Księga Thota, egipskiego boga mądrości i wynalazcy pisma, kalendarza, arytmetyki, geometrii, muzyki., a nawet stwórcy egipskich bogów i pierwszego maga, bóstwa Księżyca. Warto pamiętać, że koniec XVIII wieku zbiegł się z tak zwaną egiptomanią, najpierw popularną w kręgach masońskich, skąd adepci tarota się wywodzili począwszy od XVII wieku i przez cały wiek XIX. W tomie obok jego eseju o pochodzeniu tarota został opublikowany również esej Comte de Melleta „Badania dotyczące tarota”, w którym autor podaje instrukcję, jak wróżyć z tarota i podaje hipotezy na temat interpretacji i pochodzenia znaczeń poszczególnych kart. To pierwszy tekst, w którym obok funkcji wróżebnych tarota omówione zostały powiązania kart z kabałą. Znaczenie eseju de Melleta na późniejszy rozwój tarota jest ogromne. Połączył on litery hebrajskie z poszczególnymi kartami tarota. Jako pierwszy opisał sposoby wróżenia za pomocą tarota i podał rozkłady kart, co ośmieliło kolejnych badaczy i tarocistów do poszerzania tej funkcji kart. On też jako pierwszy przypisał wynalezienie tarota Cyganom jako potomkom Egipcjan.
Eteilla: próba syntezy astrologii i tarota
Kolejnym ważną osobą w ewolucji tarota wróżebnego był Jean-Baptiste Alliette (28.08.1738 – 12.12.1791), który publikował i występował pod pseudonimem Etteilla (to jego nazwisko pisane odwrotnie). Był on pierwszym popularyzatorem tarota i kartomancji, jak również słynnym tarocistą, magiem i astrologiem. To ostatnie wcielenie warte jest podkreślenia, bo to właśnie Etteilla podjął pierwszą próbę uporządkowania kart i systemowego przypisania im astrologicznych symboli. Swoje doświadczenia w praktyce astrologii przeniósł również na tarota i stworzył pierwszy system wróżenia z kart tarota, który potem rozwijali kolejny tarociści i badacze nauk tajemnych.
Etteilla rozwijał koncepcje Gébeline'a i de Melleta, ale to on jako pierwszy wydał talię zaprojektowaną specjalnie do wróżenia. Stało się to w roku 1789. Zaczął używać nazw Wielkie Arkana i Małe Arkana. Wprowadził też korespondencje astrologiczne i żywioły do kart. Dworom przydzielił żywioły: Pentaklom (to jego autorska nazwa Denarów) przypisał ogień, Kielichom wodę, Mieczom powietrze, a Buławom ziemię. Ten podział znamy i używamy współcześnie. Żeby tego było mało, wydawał również pierwsze czasopismo o tarocie i prowadził pionierskie kursy tarota, na których uczył, jak wróżyć z kart. Po raz pierwszy ktoś komercyjnie udostępnił naukę wróżenia z kart tarota i poprzez wydawnictwa, pisma i książki oraz założone przez siebie stowarzyszenie interpretatorów tarota promował tę raczkującą dziedzinę ezoteryki.
W latach 1783-86 Etteilla opublikował podręcznik do tarota Manière de se récréer avec le Jeu de Cartes nommées Tarots (Jak grać kartami o nazwie Tarot). Wyjaśnia w nim, że karty zostały wymyślone ponad cztery tysiące lat temu przez radę siedemnastu magów, którym przewodniczył Hermes Trismegistos. Pierwsze karty zostały wyryte na złotych płytkach i przechowywane w świątyni ognia w Memfis w Egipcie (warto pamiętać, że wtedy egiptologia dopiero raczkowała, a odczytania hieroglifów dokonał dopiero na początku XIX wieku Jean-Francois Champollion). Etteilla, wzorując się na tekście Psałterza Ludzkiego (Corpus Hermeticum) przypisywanego Hermesowi, przyporządkowuje pierwszym dwunastu kartom tarota kolejne etapy stworzenia świata. Dodaje do nich również astrologiczne elementy (znaki zodiaku i planety), aby ułatwić tarociście używanie kart od celów wróżebnych na wzór prognozy astrologicznej. 
Więcej o wpływie astrologii na formowanie się kart tarota przeczytasz w moim artykule "Tarot i astrologia" opublikowanym w najnowszym 24. numerze kwatalnika "Tarocista". Do kupienia w sklepmagiczny.pl
Tagi: astrologia, horoskop, Izabela Podlaska, tarot
